De haken en ogen van het coronapaspoort

Met de komst van het coronapaspoort is het voor ongevaccineerden niet meer mogelijk om zonder testen uit eten te gaan of een avondje film te kijken in de bioscoop. Hierdoor krijgen meer dan 1.8 miljoen Nederlanders te maken met beperkingen. Onder hen zijn velen die na zorgvuldig afwegen ervoor hebben gekozen om de prik niet te halen. 

Poedel Lexi groet vrolijk op het moment dat bezoek zich aandient bij het rijtjeshuis van de 44-jarige Michelle Korteweg. Korteweg heeft het druk met leren van de bevoegdheidsexamens die ze als tussenpersoon bij een verzekeringsmaatschappij moet halen, maar maakt graag tijd om haar verhaal te doen. Over de redenen waarom ze liever niet wil vaccineren, maar ook over de sociale druk die daarbij komt kijken. ‘Als je tegen iemand zegt dat je niet gevaccineerd bent, word je wel raar aangekeken. Mensen gaan ervan uit dat je gevaccineerd bent. Dat vind ik niet erg, want ik vind het niet erg om mijn keuze uit te leggen, maar oordeel dan niet. Iedereen maakt een afweging met de beperkte informatie die er is.’ 

Afstand 

Op 25 september wordt het coronapaspoort ingevoerd in Nederland. Vanaf dat moment moet iedereen boven de 12 die geen vaccinatie- of herstelbewijs heeft testen, om bijvoorbeeld uit eten te kunnen of naar de bioscoop te gaan. Hierdoor komen veel Nederlanders, 1.8 miljoen, in de problemen. Zij zijn niet volledig gevaccineerd en moeten dus een negatieve testuitslag laten zien voordat ze bij een restaurant kunnen eten. Een gewaagde maatregel, omdat de overheid juist heeft gezegd dat vaccineren ‘een vrije keus is, zodat geen drang of dwang ontstaat.’ Testbewijzen voorkomen die drang of dwang. Toch is het niet voor iedereen mogelijk om regelmatig te testen. Voor Michelle Korteweg is de dichtstbijzijnste testlocatie 25 minuten rijden. Dat betekent dat testen voor haar al lastig wordt, maar voor haar kinderen zonder rijbewijs nog veel lastiger. Zij moeten namelijk een uur heen en een uur terugfietsen en Michelle Korteweg heeft ook geen tijd om ze elke keer te brengen.  

Ook in de Tweede Kamer wordt dit probleem opgemerkt. Een motie van BBB-leider Van der Plas waarin een maximum wordt gesteld van 30 minuten autorijden werd aangenomen. Hierop beloofde Hugo de Jonge dat dat 90 procent van de bevolking binnen 20 minuten bij een testlocatie zou kunnen komen. Korteweg: ‘Wat het zo lastig maakt is dat een testbewijs maar 24 uur geldig is. Als je op vrijdagavond uit eten wil en zondagmiddag wil borrelen moet je twee keer testen, wat veel tijd kost. Dat gaat niet voor iemand die aan het werk is en genoeg te doen heeft. Niet het hele leven draait om corona.’ 

Het coronapaspoort in andere landen 

Het coronapaspoort in Nederland is er al even en andere landen werken er ook al een tijdje mee. Zo wordt in Frankrijk de ‘passe sanitaire’ gebruikt en hebben bijvoorbeeld Duitsland en Italië ook hun eigen variant op het coronapaspoort. Een van de grote uitzonderingen hierop is Groot-Brittannië. De coronapas-plannen waren daar al in een vergevorderd stadium, maar na kritiek vanuit de entertainmentindustrie en de politiek werden deze plannen in de koelkast gezet. Volgens RTL nieuws-correspondent Anne Saenen “voelden veel parlementsleden niets voor maatregelen die de vrijheid van de burger inperken en mogelijk leiden tot discriminatie.” Dit zei ze in gesprek met RTL-nieuws. 

In welke mate er gebruik gemaakt wordt van het coronapaspoort verschilt per land. In Italië moeten alle werknemers vanaf 15 oktober laten zien dat zij gevaccineerd, negatief getest of recentelijk genezen zijn. Wie toch gaat werken zonder certificaat kan een boete van tussen de 600 en 1500 euro krijgen. Testen is niet gratis in Italië, omdat er volgens de regering dan geen stimulans is om in te enten. In Frankrijk wordt de pas gebruikt in o.a. horeca, bioscopen en zwembaden. Vlak voor de invoering van het bewijs kwam een protestbeweging op gang. Al 10 zaterdagen op rij gaan tegenstanders van de pas de straat op, met als hoogtepunt 7 september. Die dag demonstreerden er volgens De Correspondent door heel Frankrijk 237.000 mensen. 

Reactie  

Aldus de reactie vanuit verschillende EU-landen, maar hoe denken de Nederlanders over het coronapaspoort? Hoewel er enkele protesten zijn geweest, blijven de grootschalige protesten, zoals de avondklokrellen, uit. Het is eigenlijk verrassend stil rond de pas, maar bijna iedereen heeft wel een mening over dit onderwerp. Daarom ga ik, gewapend met een microfoon, Dordrecht in op zoek naar meningen. 

Al snel merk ik dat het coronapaspoort een onderwerp is dat enorm leeft onder de mensen. Vrijwel iedereen die ik aanschiet in het centrum van Dordrecht wil graag zijn woordje doen. Zo ook de 20-jarige Joel. “Ik ben echt tegen een coronapaspoort. Het geeft te veel ruimte voor discriminatie en ik vind het niet goed voelen dat de overheid kan bepalen wat ik wel of niet mag doen.” Saskia (37) is een andere mening toegedaan: “Waarom zou ik minder mogen doen omdat anderen niet gevaccineerd zijn. Met een coronapaspoort zorg je ervoor dat mensen die bijna geen risico meer lopen om ziek te worden gewoon hun ding weer kunnen doen.” 

De meningen van Joel en Saskia zullen velen bekend in de oren klinken. Ook onder de rest van de Nederlanders zijn de meningen over het coronapaspoort verdeelt. Uit een onderzoek van EenVandaag bleek dat van de gevaccineerde Nederlanders 73 procent voor een coronapaspoort is, tegenover 3 procent van de ongevaccineerden. Ook lijkt het paspoort ongevaccineerden nog niet over de streep te trekken. Slechts 2 procent van hen gaf voor de invoering aan dat ze zich zullen laten vaccineren als het paspoort ook daadwerkelijk zal komen. Er zijn helaas nog geen actuele cijfers of zij zich na de invoering van het coronapaspoort niet alsnog een prik hebben gehaald. 

Autonomie  

Aan de invoering van het coronapaspoort hangen ook politiek meerdere haken en ogen. Jos Straathof is politiek filosoof en leraar aan de Fontys Hogeschool voor Journalistiek. Hij vindt dat het in het vraagstuk rond het coronapaspoort vooral neerkomt op autonomie. “Er is altijd een spanningsveld tussen wat de overheid mag vragen van de burger en het zelfbeschikkingsrecht (autonomie) van de burger. Als de overheid de burger iets oplegt, gaat dat ten koste van zijn autonomie. Iedereen snapt dat deze autonomie niet grenzeloos is, want dan zou je in een wetteloze samenleving wonen waar je je leven niet zeker bent. Het zelfbeschikkingsrecht van de burger wordt dus altijd ingeperkt, of dit nu gaat om een brommerhelm of allerlei acties om roken in te perken.” 

Maar hoe zit het dan met het coronapaspoort? Gaat dat niet in tegen de autonomie van de burger? “De grote vraag is nu eigenlijk of de overheid dit van de burger mag vragen. Op dit moment gaat voor de overheid het algemene belang boven het individuele belang. 82 procent van de bevolking is gevaccineerd, dus het is duidelijk dat de meerderheid voor vaccinatie is. Het is de vraag of je als individu ervoor kan kiezen om iets niet te doen, waardoor je het gevaar voor de groep groter maakt. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan uitgestelde zorg, doordat het IC vol ligt met coronapatiënten. Om het beroemde schadebeginsel van filosoof John Stewart Mill te citeren: ‘Jouw persoonlijke vrijheid houdt op, op het moment dat je anderen schade kan toebrengen.’ Ik moet wel toevoegen dat je met vaccinatie ook nog in het ziekenhuis kan belanden.” 

De autonomie van de burger blijft een groot discussiepunt. Jos Straathof vindt dat het publieke belang voorgaat, maar arts Hans Westgeest zegt in een interview met NRC dat de overheid heel goed moet uitleggen waarom het verplichten van de QR-code zo noodzakelijk is. Hij vindt namelijk “de autonomie van de patiënt en integriteit van het lichaam essentieel.” Hans Westgeest ziet het coronapaspoort niet als de manier om de vaccinatiegraad omhoog te krijgen. “Het zou beter zijn als de overheid er alles aan deed om mensen die bang zijn voor het vaccin of andere redenen hebben zich niet te laten vaccineren, met goede informatie te overtuigen.” 

Gebrek aan informatie 

Dat gebrek aan goede informatie is een van de grootste redenen waarom Korteweg de prik nog niet heeft gehaald. “Ik vind dat er te veel onduidelijkheid is vanuit de overheid. Het vaccin is bijvoorbeeld nog niet officieel, maar alleen voorwaardelijk goedgekeurd. Niemand weet dat. Er wordt te veel gepusht om te prikken, waardoor alle informatie die vanuit de overheid komt alleen maar positief over de vaccinatie is. Als er sluitende onderzoeken zijn die aantonen dat er op de langere termijn niks met me gebeurt, wil ik me best laten prikken.” 

“Daarnaast is het de bedoeling dat kinderen van 12-18 jaar ook gaan vaccineren, terwijl het vaccin amper op kinderen getest is. Ook zijn er al 10.000 meldingen bij bijwerkingencentrum Lareb over invloed van het vaccin op menstruatie. Ik heb dus liever niet dat mijn minderjarige dochter gaat vaccineren, maar als ze dan vanuit school met vrienden langs de McDonalds wil, heb je een probleem. Dan mag ze niet naar binnen. Dat vind ik heel sneu.” 

Om het tekort aan informatie te tackelen heeft de overheid een landelijk informatienummer in gebruik genomen. Daarnaast is er op de site van rijksoverheid ook informatie te vinden over het coronavirus. Om de uitspraak van Michelle Korteweg over kindervaccinatie (“amper getest”) te controleren ging ik zoeken op de site van rijksoverheid. Ze had gelijk. Het klopt inderdaad dat het vaccin maar op 1100 kinderen is getest. Toch legt OMT-lid en kinderarts Karoly Illy op de site uit dat het vaccin veilig genoeg is voor Nederlandse kinderen: “Inmiddels hebben miljoenen kinderen van die leeftijd (onder meer in de Verenigde Staten en Canada) het vaccin gekregen. En op basis daarvan is er daarom nog meer reden om vast te stellen dat het Pfizer-vaccin veilig is. 

Slot  

Michelles keuze is in ieder geval duidelijk. “Er wordt met veel te weinig informatie over, en ervaring met, het vaccin te veel gepusht. Ik ben nog niet overtuigd van de veiligheid op lange termijn en een coronapas maakt daarbij geen verschil. Ik zie het paspoort nu als drukmiddel dat misbruikt wordt om 1,8 miljoen mensen van een weloverwogen, vrije keuze af te brengen. Een slecht instrument om in te zetten in een democratie.”